Bi kịch

“Tử Cống hỏi Khổng Tử “Tứ tôi chán ghét việc học, muốn nghỉ ngơi để phụng sự chúa quân, có được không?”. Đức Khổng Tử trả lời: “Kinh Thi” có câu: “Sớm cung chiều kính, làm việc nghiêm túc lại cẩn thận”. Phụng sự chúa quân khó lắm, phụng sự chúa quân có thể ngơi nghỉ được chăng? ”. “Vậy Tứ tôi muốn nghỉ ngơi để hầu hạ cha mẹ”. Khổng Tử đáp: “Kinh Thi” có câu: Bậc hiếu tử thì không có chỗ tận cùng, trời mãi mãi ban thưởng cho họ”. Hầu hạ cha mẹ khó lắm, hầu hạ cha mẹ có thể ngơi nghỉ được chăng? “Vậy Tứ tôi muốn nghỉ ngơi nơi vợ con có được không?” Khổng Tử đáp: “Kinh Thi có câu: “Làm gương cho vợ, rồi đến anh em, cứ theo đó mà trị lý việc nước việc nhà”. Ở với vợ con khó lắm, ở với vợ con có thể ngơi nghỉ được chăng? “Vậy thì Tứ tôi nghỉ ngơi nơi bằng hữu, có được không?”. Khổng Tử đáp: “Kinh Thi có câu: “Bằng hữu tương trợ, tương trợ phải uy nghi”. Ở với bằng hữu khó lắm, ở với bằng hữu có thể ngơi nghỉ được chăng? “Vậy Tứ tôi muốn nghỉ ngơi để đi làm ruộng, có được không?”. Khổng Tử đáp: “Kinh Thi có câu: “Sáng ngươi cắt cỏ mao, tối ngươi lại bện thừng, vội vã sửa mái gianh, kịp vụ mùa sắp tới”. Làm ruộng khó lắm, làm ruộng có thể ngơi nghỉ được chăng?”. “Vậy Tứ tôi không lúc nào được ngơi nghỉ ư?” Khổng Tử đáp: “Hãy nhìn xem phần mộ kia, ở chốn cao như thế, được đắp nổi như thế, ngươi nhìn vào chỗ ấy thì có thể biết lúc nào có thể ngơi nghỉ vậy”. Tử Cống nói: “Ôi, lớn thay, cái chết! Quân tử nghỉ ngơi vào lúc ấy, tiểu nhân cũng nghỉ ngơi vào lúc ấy.”. (Trích dịch, thiên “Đại lược” sách Tuân Tử)

Chưa có số liệu khảo sát rõ ràng, nhưng cứ theo đoạn đối đáp trên mà suy thì đàn ông Trung Quốc thời cổ đại, với đủ mọi thể loại áp lực suốt cả cuộc đời như thế kia, có lẽ là những người thường xuyên bị stress nhất thế giới, chả thế mà họ đến tuổi 50 đã mừng rỡ xem như là “thọ”. Nói thật chứ lúc dịch xong cái đoạn đối đáp trên suýt nữa tôi cũng rống lên vì….stress (he he). 

Đoạn trích trên là một trong nhiều đoạn trích được tiến sĩ triết học trẻ người Trung Quốc tên là Khấu Bằng Trình  đưa ra như một minh chứng cho quan điểm của anh ta: nền văn hóa Trung Quốc là một nền văn hóa nặng nề trầm trọng. Nền văn hóa ấy có vẻ ngoài dị dạng (khi nhân loại còn ở giai đoạn trẻ thơ (giai đoạn thần thoại Hy Lạp) thì lúc ấy Trung Quốc đã là một ông già lọm khọm với mũ áo nghi lễ đầy mình), trên vai thì đè nặng các thể loại áp lực về lễ nghi và bổn phận giống như thần Atlas cõng bầu trời trên lưng, và trong lòng (trong tầng sâu của nền văn hóa) thì ôm một khối "bi cảm" thống thiết.  Vì thế cốt tủy của văn hóa Trung Quốc chính là “bi cảm”, vì bi quá, bi đến mức không thể bi hơn được nữa cho nên phải  “lạc cảm” để mà tồn tại. Nói như thế có nghĩa là Khấu Bằng Trình đã “cãi” lại một quan niệm tồn tại như một chân lý từ bao lâu nay ở Trung Quốc (cũng có nghĩa là anh ta “cãi” lại cả những tên tuổi lớn): nền văn hóa Trung Quốc là nền văn hóa “lạc cảm” (Lý Trạch Hậu), và rằng Trung Quốc làm gì có  bi kịch đích thực (Chu Quang Tiềm, Hồ Thích, Lỗ Tấn…..)! Phản bác tất cả những tên tuổi lớn, Khấu Bằng Trình bảo: Khồng, các bác nói thế nào ấy chứ, em đọc lại kinh điển thì thấy rằng, cái tinh thần đến chết mới được nghỉ ngơi, cái tinh thần cứ tiến  mãi không được dừng nghỉ giữa chừng là bi kịch quá đi ấy chứ. Trung Quốc đầy rẫy tinh thần bi kịch! Xuất phát điểm của nền văn hóa  Trung Quốc đã là bi kịch.

Nhân đọc bài của người ta, tôi lại nhớ đến câu hỏi: ở Việt Nam chúng ta có bi kịch đích thực hay không? Nhiều người có kiểu tư duy không thua kém "rất lạ": thế giới có giá trị đẹp đẽ gì thì chúng ta nhất định cũng phải có,  và vì thế cứ nhất quyết phải tìm ra cho có. Thử dũng cảm một lần phủ định xem nào: Ở Việt Nam làm gì có cái nền tảng nào để tạo nên bi kịch đích thực. Hết ạ.

 …………………

À chưa hết, (Lưu ý: đoạn này không dành cho những người không biết đùa): mấy bác triết học cứ thích dùng các khái niệm to tát dễ gây stress như: cái đẹp, cái bi, cao thượng, hướng thượng, rồi thì hành động bi kịch với lại số phận bi kịch. Chém gió ở chiếu đình làng thì đành thúc thủ theo lệ, nhưng ở trên blog này, tôi thích đinh nghĩa bi kịch như thế này: Bi kịch là một người gào lên “I love you”, còn người kia thì bịt tai lại sợ hãi (he he). Như thế này chẳng hạn: :))